Studi sul Cristianesimo Primitivo

Te Deum

« Older   Newer »
  Share  
view post Posted on 1/1/2021, 14:48     +1   -1
Avatar

Celebrità

Group:
Administrator
Posts:
3,155
Reputation:
0
Location:
Roma

Status:


Mi sono accorto che in tutti questi anni non abbiamo mai parlato del Te Deum. Visto che siamo al 1 gennaio, quale occasione migliore?

Premetto che non ne so quasi nulla. Le mie curiosità sono:

- Data di composizione?
- (Autore)?
- Si tratta di una composizione unitaria o di una conflazione di più fonti?
- Si può postulare un originale greco, o comunque non latino?
- È un testo stabile o ci sono varianti significative?

Il textus receptus:

Te Deum laudámus: te Dominum confitémur.
Te ætérnum Patrem omnis terra venerátur.
Tibi omnes Angeli; tibi cæli et univérsae potestátes.
Tibi Chérubim et Séraphim incessábili voce proclámant:
Sanctus, Sanctus, Sanctus, Dóminus Deus Sábaoth.
Pleni sunt cæli et terra majestátis glóriæ tuæ.
Te gloriósus Apostolórum chorus;
Te Prophetárum laudábilis númerus;
Te Mártyrum candidátus laudat exércitus.
Te per orbem terrárum sancta confitétur Ecclésia:
Patrem imménsæ majestátis;
Venerándum tuum verum et únicum Fílium;
Sanctum quoque Paráclitum Spíritum.
Tu Rex glóriæ, Christe.
Tu Patris sempitérnus es Fílius.
Tu ad liberándum susceptúrus hóminem, non horruísti Vírginis úterum.
Tu, devícto mortis acúleo,
aperuísti credéntibus regna cælórum.
Tu ad déxteram Dei sedes, in glória Patris.
Judex créderis esse ventúrus.
Te ergo quǽsumus, tuis fámulis súbveni,
quos pretióso sánguine redemísti.
Ætérna fac cum sanctis tuis in glória numerári.

[Aggiunte posteriori?]
Salvum fac pópulum tuum, Dómine, et bénedic hæreditáti tuæ.
Et rege eos, et extólle illos usque in ætérnum.
Per síngulos dies benedícimus te.
Et laudámus nomen tuum in sǽculum, et in sǽculum sǽculi.
Dignáre, Dómine, die isto sine peccáto nos custodíre.
Miserére nostri, Dómine, miserére nostri.
Fiat misericórdia tua, Dómine, super nos, quemádmodum sperávimus in te.
In te, Dómine, sperávi: non confúndar in ætérnum.

440px-Vat_Reg_Lat_11_230v


Qualche link:

Te Deum su Wikipedia
Una Tesi del PIL (bibliografia in fondo)
 
Top
view post Posted on 1/1/2021, 15:03     +1   -1
Avatar

Celebrità

Group:
Administrator
Posts:
3,155
Reputation:
0
Location:
Roma

Status:


Il Dictionnaire d'Archeologie Chretienne et Liturgie (un classico ormai ben datato), che si occupa del Te Deum alle pp. 2028-2048 sostiene l'origine occidentale nel V secolo.

Altro link interessante:

BAUMHOF, G., «Das Te Deum. Ein Hymnus mit alten Spuren im neuen Text», BGr 59/60 (2015) 79-84.

Reperibile QUI


Traduco una parte rilevante dell'articolo in cui si parla delle 4 recensioni principali:

...the Mozarabic in a Madrid manuscript (Bibl. Nac; Hh 69), the Irish with the antiphonary from Bangor (Milan),the Milanese version (Codex Clm 343 of the Münchner Staatsbibliothek) and the textus receptus in the manuscript 1861 of the Austrian State Library. The text variants essentially refer to the numerari and the munerari as well as to noticeable deviations in the verses 22 to 29 that conclude the TEDEUM. This suggests that the TEDEUM ended in the early days with verse 21 (22.23?). Assuming this, we can speak of a clear structure of three by seven lines, all of which are marked by the pronoun tu (tibi, te). This clearly shows the devout orientation of the person praying towards God and the address to him. In this respect, the term hymn is justified. But one will have to take the term hymn wider in order to be able to designate the TEDEUM as such,because the Te Deum lacks the strict criteria of a strophic verse structure (e.g. iambic dimeter). It seems to be more appropriate to speak of rhythmic prose, comparable to the Leonine course...

Altra bibliografia che mi sembra rilevante:

SPRINGER, C.P.E., «Nicetas and the Authorship of the Te Deum», en E.A. LIVINGSTONE, ed., Studia Patristica, 30: Biblica et Apocrypha, Ascetica, Liturgica, Peeters, Leuven 1997, 325-331. [Edito: L'autore qui ipotizza che l'attribuziona a "Niceta" vada letta non come nome proprio ma come aggettivo "al vittorioso" (Cristo? Costantino?)]
———, «Te Deum», TRE, XXXIII, De Gruyter, Berlin – New York 2002, 23-28.

Edited by Teodoro Studita - 1/1/2021, 16:26
 
Top
view post Posted on 1/1/2021, 15:45     +1   -1
Avatar

Celebrità

Group:
Administrator
Posts:
3,155
Reputation:
0
Location:
Roma

Status:


Una non recente edizione critica del testo è fornita in FROST, M., «Te Deum laudamus: the received text», JThS 43 (1942) 59-68.

Il testo è facilmente reperibile su JSTOR per chi ha l'accesso (a chi interessasse l'articolo mi scriva in pvt).

Ho già quasi risposto a tutte le mie domande iniziali di natura generica, ma resta aperta la curiosità sulla plausibilità (per ora pare di no) dell'origine orientale.

Per ora mi fermo e lascio spazio a chi vorrà contribuire. Buon anno a tutti!

Edited by Teodoro Studita - 3/1/2021, 11:55
 
Top
view post Posted on 2/1/2021, 17:56     +1   -1
Avatar

Celebrità

Group:
Administrator
Posts:
3,155
Reputation:
0
Location:
Roma

Status:


Provo a dare un elenco delle fonti per la tradizione manoscritta del Te Deum con una minima tassonomia rubricale

TESTO LATINO

A Rome, Vatican, Reg. 11, ff. 250 v, 251 r. See Canticles Eastern and Western, by James Mearn, pp. 60 f., 95. [è il ms. della foto al primo post]
Β Vienna, S. B., lat. 1861, ff. 154 r-155 r. c. 785, from Aachen. See Monumenta Palaeographica Vindobonensia, Part I, pp. 29 68; also Mearns, p. 62.
C Paris, Bibl. Nat., lat. 13159, f. 160 v. c. 800, S. Germain-des Pres. A Psalter of Charles the Great, but only the first seven verses of the Te Deum survive. There is no title and no rubric.
D Munich, S.B., lat. 14248, ff. 161 r, 161 v. viii-ix century. See J.T.S. July 1927, p. 403, for the text of the Te Deum, and Oct. 1928, pp. 32-45 for the rest of the contents.
Ε Utrecht, Univ. Libr., Eccl. 454, ff. 88 r, 88 v. c. 830. Formerly Claudius C. vii in the Cotton Collection. Probably from Rheims.

HYMNUM AD MATUTINIS.
F St. Gall, S.B. 20, pp. 354-6. Early ix century, St. Gall.
G London, B.M., Add. 37768, ff. i65r-i66r. c. 850. Belonge to the Abbey of St. Hubert in the Ardennes, nery. Known as the Golden Psalter of Lothaire. No title or rubric.
H London, B.M., Galba A. xviii, if. ιηιτ-ιηζτ. c. 850, from Germany. No title or rubric.
I Paris, Bibl. Nat., lat. 1152, ff. i66r-i67r. c. 860. Corbie? Psalter of Charles the Bold.

HYMNUS AD MATUTIN IN DIEBUS DOMINICIS.
J Zürich, Zentral Bibliothek, Rheinau 34, ff. 377 r, 377 v. ix century, from Rheinau, near Schaffhausen, a Benedictine Psalter, without title or rubric to the Te Deum.
K Oxford, Bodleian, Douce 59, ff. I58r-i59r. ix century, from France. A Golden Psalter on purple vellum, for private use.

HYMNUM IN DIE DOMINIC.
L London, B.M., Add. 18043, ff· τ7& r> 17b v. ix century. the Abbey of Stavelot.

YMNÜS AMBROSII AUGUSTINI.
M Amiens, Bibl. Com., 18, ff. 137 v, 138 r. ix century. From Corbie.

HYMNUS MATUTINIS DIE DOMI.
N St. Gall, S.B., 15, pp. 276-8. ix century. St. Gall.

YMN AD MATUTIN DIEBUS DOMINICIS.
O St. Gall, S.B., 23, pp. 357-9. ix century. St. Gall.

QUEM SCS AMBROSIUS ST SCS AUGUSTINUS INUICEM CONDIDER
P St. Gall, S.B., 27, pp. 681-5. ix century. St. Gall.

YMNUS QVEM SCS AMBROSIUS ET SCS AUGUSTINUS INUICEM CONDIDERUNT.
Q Berlin, Preussische S.B., Theol. lat. fol. 58, ff. hi r, hi v. ix century. Psalter of Ludwig the German. See Verzeichniss der lateinischen Handschriften der Königl-Bibl. zu Berlin, by V. Rose, ii, pt. I, p. 22.

YMNUS AMBROSII AD MAT DIEB : DOM.
R Würzburg, Univ. Bib., Mp. th. f. 109. ix century. Only verses 17-29 of the Te Deum survive.
S Florence, Med. Lor., Ashburnham, Libri 54, ff. 142 v, 143 r. ix century. From Beauvais ?

HYMNÜ QUE SCS AMBROSIUS ET AGUSTINUS INUICE CONDIDERUNT.
T Cambridge, C.C.C., 272. c. 880. From Rheims ?

HYMNÜ DIE DOMINICO AD MATUTINAS.
U Oxford, Bodleian, Junius 25, f. 117 v. c. 890. Reichenau ? The Te Deum has an old German gloss. See references in W. H. Frere's Bibliotheca Musico-Liturgica, vol. i, p. 68, no. 198.
V St. Gall, S.B., 17, pp. 332, 333. c. 900. St. Gall. Only verses 1-12, with a parallel Greek version in Greek characters
W Manchester, John Rylands Library, Crawford century. From St. Maximin, Trier.

YMNUS QUEM SCS AMBROSIUS ET SCS AUGUSTINUS INUICEM EDIDERUNT. YMNUS DIEBUS DOMINICIS.
X Zürich, Kantonal bibliothek, C. 161, ff. 172 v-173 v. Late ix century.

YMNUM AD MATUT DIEB. DOM.
Y Bamberg, S.B., Msc. Bibl. 44 (A. i. 14.), ff. 162 r, 162 V. 909
St. Gall. A quadruple Psalter, with a Greek version in Roman characters for verses 1-11.

YMNUS MATUTINALIS.
Ζ Essen, Munsterschatz, Quadruple Psalter, χ century. Greek version in Roman characters for verses 1-11.

YMNUS MATUTINALIS.
Δ Cambridge, C.C.C., 4x1. x century. From Tours? Known a Becket's Psalter.

HYMNUS DIE DOMINICO AD MATUT.
Ξ London, B.M., Add. 37517, ff. 102 v, 103 r. Late x century Kent. See On the Busworth Psalter, by Gasquet and Bishop, 1908.
Θ London, B.M.. Harl. 2904, ff. 200 r-201 v. Late x century. East Anglian ?

HYMNUS AD MATUTINAS.
Λ Cividale, Reg. Mus. Codex Gertrudianus (Codici Sacri 6), ff. 201 202. Late x century. From Reichenau. See Der Psalter des trierschen Erzbischofs Egbert in Cividale, 1901 (Η. V. Sauer land and A. Haseloff).

HYMNUS QUE SCS AMBROSIUS. 7 SCS AUGUSTINUS INUICE CONDIDERUNT.
Π Paris, S. Genevieve, 1186, ff. 172 r-175 r. c. 1000. From S. Denis ?

HYMNUS AD MATUD1NOS DIEB: DOMINICIS.
The folios containing the Te Deum are torn and in places
illegible.
Y Paris, Bibl. Nat., lat. 103, ff. 140 v, 141 r. c. 1000. From S. Denis ? No title or rubric.
Φ Boulogne, Bibl. Pub. Com. 20, ff. 179V-180V. c. 1000. From S. Bertin's Abbey, S. Omer.

HYMN SCŌRUM EPISCOPORUM AMBROSII ET AUGUSTINI.
ψ London, Lambeth Palace, 427, ff. 195 r-196 r. c. 1000. Canterbury Psalter for private use (from Llanthony). See Frere,
op. cit., p. 8.

ΗΫΜΝŪ AD MATUTINIS DIEB: DOMINICIS
Ω Rome, Archiv, di S. Pietro, D. 156, ff. 142V-143V. x-xi century. From Tivoli, Mt. S. Clement.

YMPNUS.
א Rome, Vatican, lat. 84, ff. 243 r-244 r. x-xi century.

YMNUS SCÖRUM AMBROSII. ET AUGUSTINI.
See Ehrensberger, op. cit., p.

Edited by Teodoro Studita - 2/1/2021, 18:27
 
Top
view post Posted on 2/1/2021, 18:22     +1   -1
Avatar

Celebrità

Group:
Administrator
Posts:
3,155
Reputation:
0
Location:
Roma

Status:


Do ora il testo secondo l'edizione critica di Frost

Hymnum (tatus in saecula) quem sanctus Ambrosius
et sanctus Agustinus invicem condiderunt
Te Deum laudamus: te Dominum confitémur.
Te æternum Patrem omnis terra veneratur.
5 Tibi omnes Angeli; tibi cæli et universae
potestates.
Tibi Cherubim et Seraphim incessabili
voce proclamant:
Sanctus, Sanctus, Sanctus, Dominus Deus Sabaoth. Pleni sunt
10 cæli et terra majestátis glóriæ tuæ.
Te gloriosus Apostolorum chorus;
Te prophetarum laudabilis numerus;
Te martyrum candidatus laudat exercitus.
Te per orbem terrarum sancta confitetur
15 ecclesia:
Patrem inmensæ maiestatis;
Venerandum tuum verum unicum filium;
Sanctum quoque Paraclitum Spiritum.
Tu rex gloriæ, Christe.
20 Tu Patris sempiternus es filius.
Tu ad liberandum suscepisti hominem,
non orruisti Virginis uterum.
Tu, devicto mortis acúleo, aperuísti cre-
déntibus regna cælórum.
25 Tu ad dexteram Dei sedis, in gloria Patris.
Iudex crederis esse venturus.
Te ergo sancte qs, tuis famulis subveni,
quos praetioso sanguine redemisti.
Æterna fac cum sanctis tuis in glória munerari.
30 Salvum fac populum tuum, Domine, et bene-
dic hæreditati tuæ.
Et rege eos, et extolle illos usque in æternum.
Per singulos dies benedicimus te.
Et laudamus nomen tuum in sǽculum,
35 et in sǽculum sǽculi.
Dignare, Dómine, die isto sine peccato nos custodíre.
Miserere nostri, Domine, miserere nostri.
Fiat misericordia tua, Domine, super nos,
quemadmodum speravimus in te.
40 In te, Domine, speravi: non confundar in æternum.



Sembra che i versi 1-12 (secondo questa numerazione) abbiano una storia di redazione (traduzione?) anche in greco nei mss. V, Y, Z.
Vorrei quindi soffermarmi sulle altre testimonianze in greco dello stesso inno, che dovrebbero ammontare circa a una dozzina (le devo trovare!).

Per iniziare sarebbe utile leggere Baumstark. Da quel che ho capito (gothicus est, non legitur!), questi fa un parallelo con vari formelgut greci, forse ipotizzando un'origine remota orientale. L'articolo si trova facilmente: Te Deum und eine Gruppe Griechischer Abendhymnen, OrChr 34 (1937) 1-26.

Edited by Teodoro Studita - 2/1/2021, 18:42
 
Top
view post Posted on 2/1/2021, 19:03     +1   -1
Avatar

Celebrità

Group:
Administrator
Posts:
3,155
Reputation:
0
Location:
Roma

Status:


Proviamo a riordinare le idee e ad elencare i testimoni manoscritti del Te Deum in greco, senza per ora formulare alcuna ipotesi sulla sua genesi.
Questo post sarà editato man mano che trovo altre fonti.

Oltre ai già menzionati:

V St. Gall, S.B., 17, pp. 332, 333. c. 900. St. Gall. Only verses 1-12, with a parallel Greek version in Greek characters
Y Bamberg, S.B., Msc. Bibl. 44 (A. i. 14.), ff. 162 r, 162 V. 909 St. Gall. A quadruple Psalter, with a Greek version in Roman characters for verses 1-11.
Ζ Essen, Munsterschatz, Quadruple Psalter, x century. Greek version in Roman characters for verses 1-11.

Su Pinakes appaiono anche questi due (con pseudo-attribuzione a Ambrosius Mediolanensis):
- Grottaferrata Α.γ. II (a. 1289/1290) pp. 367-368 (nuova foliazione)
- Wien Österreichische Nationalbibliothek (ÖNB) theol. gr. 190 304r-v

[EDIT]

Ai criptensi aggiungo questi mss tardivi:

- Γ α XIV, f 249 (cartaceo sec xvii)
- Γ β XXIII, f 73v (membran. sec xvii)

Potrebbe esserci qualcosa anche in calce al Γ α III, f, 43 (membran. sec xvii) ma di questi tre non ho trovato le foto.

[EDIT]

Aggiungo ancora (da verificare e trovare alcuni fogli)

- Salterio quadripartito di Köln, Metrop. n. 8 (x-xi sec), f. 159r ----- vedi infra
- Salterio quadripartito di Tournal, Paris BNF nouv. acq. lat. 2195 (AD 1105 sec) f. 117r --- vedi infra
- Salterio quadripartito di S. Amand Bibl. de Valenciennes ms. B. I. 37 (xii sec.)
- Salterio bilingue italo greco (sicilia) Milano Ambr. C. 13 Inf (xiv sec.), f. 150rv (inc . Σὲ Θεὸν αἰνοῦμεν) copista Romano di Ullano

- Libro d'ore italo greco a stampa (Aldo Manuzio, Venezia, 1497)



L'incipit è Σὲ τὸν Θεὸν αἰνοῦμεν, σὲ τὸν Δεσπότην ὁμολογοῦμεν

Il primo di questi mss. è interessante perché secondo gli editori è stato "copied at the Abbey of St. Gall between 880 and 900 from a master copy presumed to have originated in Constantinople." Ecco le foto delle pagine in questione:

e-codices_csg-0017_332_medium

e-codices_csg-0017_333_medium

Edited by Teodoro Studita - 15/1/2021, 12:00
 
Top
view post Posted on 3/1/2021, 13:06     +1   -1
Avatar

Celebrità

Group:
Administrator
Posts:
3,155
Reputation:
0
Location:
Roma

Status:


Ho trovato la trascrizione che Frost fece del codice criptense Α.γ. II (a. 1289/1290):

jpg

Edited by Teodoro Studita - 6/1/2021, 21:59
 
Top
view post Posted on 3/1/2021, 13:31     +1   -1
Avatar

Celebrità

Group:
Administrator
Posts:
3,155
Reputation:
0
Location:
Roma

Status:


Ecco anche il viennese, che mi sembra molto più interessante dal momento che prima facie gli altri due sembrano traduzioni dal latino. Chiaramente non è detto che anche questo non lo sia, ma il fatto che sia in un codice greco di miscellanea teologica lascia sperare almeno un po'

ONB_1_LowRes

ONB_2_LowRes
 
Top
view post Posted on 3/1/2021, 14:18     +1   -1
Avatar

Celebrità

Group:
Administrator
Posts:
3,155
Reputation:
0
Location:
Roma

Status:


Ed ecco anche il salterio di Bamberg, con il testo greco in caratteri latini. Anche il codice Z è un salterio quadripartito (è verosimile che i due siano in relazione) quindi mi evito la fatica di cercarlo :)

Bamberg1_LR

Bamberg2_LR
 
Top
view post Posted on 3/1/2021, 16:17     +1   -1
Avatar

Celebrità

Group:
Administrator
Posts:
3,155
Reputation:
0
Location:
Roma

Status:


Un inizio di ragionamento su questo testo greco. Trascrivo il ms. viennese. Il copista mette nell'interlineo delle lezioni alternative. C'è da capire se :

- si tratta di varianti (perché stava collazionando da due esemplari)
- sta segnalando due modi possibili di tradurre la stessa cosa (un esemplare solo)
- sta segnalando le due traduzioni da due esemplari diversi

Prendiamo il testo prima del Sanctus:

Σὲ τὸν Θεὸν αἰνοῦμεν, σὲ τὸν δεσπότην (κύριον) ὁμολογοῦμεν
Σὲ τὸν αἰώνιον (ἀΐδιον) πατέρα πᾶσα ἡ γῆ σέβει (σέβεται)
Σοὶ πάντες (οἱ) ἄγγελοι
Σοὶ οἱ οὐρανοί, καὶ πᾶσαι αἱ δυνάμεις (ἐξουσίαι)
Σοὶ τὰ χερουβὶμ καὶ τὰ σεραφίμ,
ἀκαταπαύστῳ (ἀπαύστῳ) φονῇ βοῶσιν (ἀναβοῶσιν)

Mentre alcune lezioni sono semplicemente sinonimi, altre non lo sono, anzi designano oggetti diversi, ad es:

- πάντες / οἱ (anche se il copista magari voleva solo indicare πάντες vs. πάντες οἱ, nel qual caso l'esempio non è pertinente)
- δυνάμεις / ἐξουσίαι (questi sono termini tecnici da Colossesi, che sia i latinofoni che i grecofoni dovrebbero conoscere)

I passi successivi saranno trascrivere tutto il testo e collazionarlo con gli altri mss. che abbiamo, vedendo se riusciamo a capire se esiste la possibilità di una circolazione di un testo greco indipendente dalle varie recensioni latine.

Chiunque volesse partecipare o aggiungere qualcosa alla discussione è chiaramente il benvenuto!
 
Top
view post Posted on 6/1/2021, 21:19     +1   -1
Avatar

Celebrità

Group:
Administrator
Posts:
3,155
Reputation:
0
Location:
Roma

Status:


Update: da quanto emerso fina ad ora sembra che siamo sempre di fronte a traduzioni.

Mi mancano solo un paio di cose da spiegare:

- Una menzione di un Viennese Theol. Gr. 250 su cui non trovo riscontro (probabilmente è la vecchia segnatura di quello che abbiamo già visto)
- Il fatto che le più antiche versioni si fermino ai primi 11 versi o giù di lì.

Su quest'ultimo punto, alcuni autori spiegano la cosa con un limite tecnico del traduttore, che si sarebbe trovato in difficoltà e non sarebbe andato oltre. Questa spiegazione mi va stretta e vorrei provare ad andare in fondo alla questione, se possibile, forte del fatto che rispetto alla letteratura disponibile, che si basava su 7 manoscritti, io ne ho trovati altri 4.
 
Top
view post Posted on 15/1/2021, 11:12     +1   -1
Avatar

Celebrità

Group:
Administrator
Posts:
3,155
Reputation:
0
Location:
Roma

Status:


Ed ecco la trascrizione del salterio bilingue italo-greco Ambr. C. 13 Inf.

Σὲ θεὸν αἰνοῦμεν, σὲ κύριε ὁμολογοῦμεν
Σὲ τὸν ἀΐδιον πατέρα πᾶσα ἡ γῆ σέβεται*
Σοῖ πάντες ἄγγελοι
Σοὶ οὐρανοί, καὶ πᾶσαι αἱ ἐξουσίαι
Σοὶ τὰ χερουβὶμ καὶ τὰ σεραφίμ**,
ἀκαταπαύστῳ φονῇ βοῶσι
Ἅγιος, ἅγιος, ἅγιος ο θεὸς Σαβαῶθ
Πλήρεις εἰσὶν οἱ οὐρανοὶ τῆς μεγαλοπρεπὴς (sic) τῆς δόξης σου
Σὲ ὁ ἔνδοξος τῶν ἀποστόλων χωρός·
Σὲ προφητῶν**** ὁ εὐσε[βι]στὸς (?) ἀριθμός °
Σὲ τῶν °° μαρτυρῶν ἡ ἔκλαμπρος ἐπαινεῖ °°° στρατιᾶ

*cod. σεύεται
** cod.χερουβῆμ / σεραφῆμ
*** cod. Πλῆρης
***** cod. προφηττῶν
° cod. ἀρηθμός
°° cod. τὸν
°°° cod. επένη

Purtroppo la qualità del microfilm non consente di leggere una parola che ho congetturato. Come si può vedere lo scriba è piuttosto rozzo e commette errori uditivi anche piuttosto macroscopici, come evidenziato dal mini-apparato che ho posto in calce al testo. Difficile dire perché il testo non prosegua se si tratta di una traduzione. Quali ipotesi possiamo fare?

Edited by Teodoro Studita - 15/1/2021, 11:34
 
Top
view post Posted on 15/1/2021, 12:13     +1   -1
Avatar

Celebrità

Group:
Administrator
Posts:
3,155
Reputation:
0
Location:
Roma

Status:


Questo è il Salterio quadripartito di Tournal, Paris BNF nouv. acq. lat. 2195 (AD 1105 sec)



Stessa linea, salterio quadripartito di Köln



Mi sembra a questo punto che tutti i salteri plurilingue possano essere ricondotti (direttamente o meno) al Sangallense.

Uno spunto per iniziare a capirci qualcosa potrebbe venire da questo breve saggio:

www.fulcrum.org/concern/monographs/gq67jr829
 
Top
12 replies since 1/1/2021, 14:48   269 views
  Share